संवर्धन आपल्या भाषेचे - वेबिनार

बाबा - त्वा परत या पयजे

*बाबा - त्वा परत या पयजे*

       साळाला सुट्या लागल्या. मी ज्याम खुस. आजेच्या मांग नळीकून फिरता यईल म्हणून. आज्याबरबर फिराया मला पुरी मज्या येची. कंदी यकदाश्या सुट्या लागथील आसा मला व्हयाचा. मी आमच्या घरात समद्यात बारीक. मंग आजाय मला पक्का जीव लावायचा. रानातून काई आणला का पयला मला द्याचा. आन मी नसलो तं मया वाट्याचा काडून ठुवायचा. आमचा आजाय लय उदेगी. सदानीत काई ना कई करीत रयाचा. म्हतारा झाला आसं पण कामाला लय ताटम. मला कयाचा कळाताय पण सगळीच लॉखा म्हणायची. मी काय पयलीला आसं तवा.
     आमाली भातय कमीच व्हयाचा तवा. नळीकं नागलीचा आन वरयचा दळा रयाचा. पोंडीचे आंब्याकूण नागली रयेची आन शेंदरे आंबेचे बाजूला वरय.
      राच्ची ज्यावना चाल्ली व्हती. आईना तयेवरलं भजे केलं आसंत. मला ज्याम आवडायचं. मी ज्याम चईना खाई आन भाव तेच्यातला कांदा काडून टाखायचे मांग लागला आसं. त्याला कांदा आजीबात नसं आवडंत. ज्यावता ज्यावत म्या बाबाला म्हणला, "बाबा, उंद्या मला नळीक नी भरका त्वे बरबर." बाबा म्हणाला, "हा." मी ज्याम खुस झालो. आन मया डोक्यात उंद्याचा पिचेर सुरू झाला. 'उंद्याकं मी बाबचे मांग नळीक जाईल. कडवान कराया लाकूड आनील. गलवरीला ख्वाड आनील. आन बाबाना मॉळ काडला का पक्की मॉद खाईल. म्हजी मला पिशी नेया लागंल. नयतं टोपीतच आणू. नयतं किटलीच घेवून जातो.' पिचेर पाता पाता हात थाटात तसास पार सुकत आला. तेवड्यात आय ह्यापाकली,''काय मटक्यावानी करीतोय. घी ना खाऊन त्या. '' मवा पिचरच मॉडला. थाटातला दाळ भात आन यक रयेल भज्या खपावला आन मोरीत जाऊन हात धिवलं. सगळेंची ज्यावना झाली आन आमी गोद्या टाखून कलांडलो. आन गोधडीतंच मवा परत आपुरा पिचेर सुरु झाला. पिचेर पाता पाता कवा झॉप लालगी कळालाच नय...
         कप बश्यांचा आवाज या लागला आन मी खाडबाडून ऊठलो. 'च्या' संपून जाता का काय म्हणून. आईचा ध्यानंच म्याक, "व्हय त्या त्वांड धिवून ई. चाला लगेस च्या प्याला." घाई घाईत मोरीत ग्येलो. टॉपात पानी व्हताच.कसातरी त्वांड मुरथाळावला आन च्या प्याला चुलीपुडं यवून बसलो. च्या मंदी राच्ची चपाती खाली. आन तेवड्यात मॉवाल्या ध्यानात आला, बाबा तं काय कुडं दिसंना... बयेर जावून पयला... नय... लवालाय पयला... नय... चिचाखाली ग्येलो... तिडंय नय... मी पार रडीवं आलो आन परत घरात ग्येलो. आयला ईच्यारला, "आई, बाबा कुडंय?" "नळीकं" यका सब्दात आयना सांगितला. "आन मला न्यानार व्हता ना नळीकं?" मी आयला परस्न कराया लागलो. आय सैपाकाच्याच नादात व्हती. म्या परत ईच्यरला,"कयाला ग्यालाय?" "आन ती दगडीच्या पानेची पोंडी वडाया घेतलेय ती." मॉवाला राच्चा पिचेर सुरू व्हयेचे आंदिच 'खपला' म्हणून नाव आला. मॉवाला पार हुरदाच भरून आला. पण कोणी पयेल म्हणून मी लवाला जाऊन मुकाटच बसलो. मवालं डोळं पार पाण्याना भरलं आसंत. बरास टाईम मी लवालाच बसलो आसं. आईना वळाखला याला काय झालाय त्या. आन मला हाक मारली,"जालिंदर, नळीकं जायेचे का?" मी चपापलो आन आईकं पयला. "त्वा दादा जाथंत नळीकं जायेचे का?" म्या लगेस हा म्हणून दिला आन दादाचे मांगं नळीकं निंगालो. शेवटी पिचेरची सुरवादी झाली.
        लाल रंगाची मईवाली हाप ईजार. ती ढिगुळ म्हणून करगोट्याला काडीचा पिरगुटा देयेल. मांगचे बाजूना पार ईरत आली आसं. यकदा चिचाखाली पडलो व्हतो तवा डाये बाजूला यक ढोगुरा पडेल. तेचेवं आईना यक ठिगाळ देयेल. वर पिवळे रंगाची हाप हाताची बंडी. गुरतूल्याला गुतून गुतून तिचं पार दोरं निंगेल. आन निम्मा ऊसयेल खिसा खाली लोंबत चाला आसं. वर डोक्यात म्हॉटाली लॉखा घालीत्यात ती ट्वपी. ती तिरपी व्हयेची म्हनून सारखी सावरायचो. मॉहाळ काडाया लागंल म्हणून हातात मयावाली बारीकी कुऱ्हाड. दादा नय म्हणं पण म्या बळास घेतली आसं. आन भुईचं मुकं घेत चालेल नागवं पाय... आसा मॉवाला आवतार घ्येऊन मी दादाचे संग नळीकं चाल्लो आसं. कवा यकदाशी बाबाबरबर नळीचे रानात फिराया जाईल आसा झाला आसं मला.
          यकदाचा दगडीच्या पाणेच्या पोंडीत पोचलो. मवा बाबा आन लोल्या आजा पोंडीतली यक म्होटी दगड काडीत व्हती. वरच्या आंगाना पोंडी पक्की खनून काडली आसं. दादा म्हणत व्हता औता यनाराती. त्या यईसतवंर माती पाडून ठिवाया लागंल. दादाना मला हिरडीखाली बसावला. आन दादाय ग्याला माती खनाया. आन मया डोक्यात नुसता बाबा कवा नेईल मला फिराया. शेवटी मला काय रावंना. बाबाला ईच्यारलास म्या, "बाबा, रानात कवा जायाचा आपण?" दगड हालावता हालावता बाबा नुसता 'जाऊ ना' यवडाच म्हणला. मंग काय बसलो तेंची मज्या पयेत मुकाट. बाबानांन तेनी दगड पलटी कराया बळ क्याला का ईकडं मीच पक्का कान्या कान्या व्हयेचो. जसाकाय मीच दगडा लोटीतोय. बाबा तिडंच काम करीत व्हता मंग काय मावाला डोक्यातला पिचेरंय चालू व्हयना. मांगून मलाय करमंना मंग म्या केली सुरवाद माती ख्याळाया. नेहरीच्या वक्ख्ताला औता आली. आईनाय भाकरीची पाटी आनली. आम्या नेहऱ्या केल्या. आण परत सगळी कामाला लागली. मी मंदी मंदी बाबाला ईच्यारायचो, "बाबा सांग ना कवा जायाचा रानात फिराया?" बाबा नुसता म्हणायचा, 'जाऊ ना'. आसा जाऊ ना करता करता द्वोन हापतं ऊलागलं पण काय बाबा मला रानात नेईना फिराया. रोज नळीकं जायेचो, कवा मातीत ख्याळायचो, कवा खोऱ्याना ऊली ऊली माती वडायचो, तं कवा कवा यरीस ताकत दाखवाया म्हॉटाल्या दगडी ऊसलुन पयेचो.
        मंग यक दिवस आसास ऊठलो आन पातोय तं बाबा खळ्यात चऱ्हाट वळीत बसला आसं. मला लय नवाल वाटला आन बाबाकं ग्येलो, "बाबा, आज नय ग्याला का नळीकं?" बाबा म्हंतो, "आज आऊतकरेंनी सुट्टी घ्येतलेय." "मंग आज नेशील ना मला फिराया?" म्या ईच्यारला. "जाऊ ना" बाबाना रॉजचा ठरेल उत्तार दिला. म्या परत ईय्यारला,"खरा खरा सांग, तू आस्साच फसईतोय मला सुट्या लागल्यात तश्या." "नय रं बाबा जाऊ आज." बाबाचा ऊत्तर. आथा मातर मला खरा वाटला आन मी मॉवाला पिचेर पया सुरवादी केली. श्येवटी नेहऱ्या झाल्या आन बाबान मी निंगालो नळीचे रानात फिराया. आवतार तोच, सदानकदा ठरेल. लाल रंगाची मईवाली हाप ईजार...
           बाबाचे हातात कॉयता आसं. आन मया हातात कुऱ्हाड. तिचा काई कामंय नसं पण मला पक्की हाऊस. रानातंच फिराया जायाचा व्हता मंग बाबा रोच्च्या वाटाना नय निंगाला. वामन मामाच्यान तेंच्या मोड्याना वर निंगाला. वाटाना जाताना कुडं मॉळ बिळ दिसाताय का नय त्या हेरीत चाल्ला आसं. मला आस्सा वाटायचा का बाबाचे आंदी मलाच दिसावा. पोंडीचे आंबेचे पुडं ग्येलो. वाटाचे म्याराला यक निंबारेची काडी झाली आसं. मया हातात कुऱ्हाड. म्या हानली नेम धरून त्या काडीवं. "आरं रं रंं र रं... काय क्याला त्वा." बाबा ह्याबाकलाच बॉ ज्वारात. कुऱ्हाडीला धारंय नसं जास्त. तेचेमुळं ती निंबारेचे काडीत निम्मीच घुसली. बाबा ज्वारातंच मयेपशी आला आन कुऱ्हाड वर हिसाकली. निंबारेची काडी यका बाजूला कान्या झाली आसं. बाबाना कुऱ्हाड जशी मांग हिसाकली तसा मीही मांगचे बाजूला व्हलपाटलोच पार. *आरं बाबा हातात कुऱ्हाड दिली म्हणून कयावंय नय हानायची* बाबा जरा राग कमी करीत म्हणला. म्या मंग बाबाला म्हणाया लागलो, "का बरं, झाडंच तं हायेना त्या!?" बाबा फेटेच्या धाट्याना निंबारेची काडी मांदता मांदता सांगाया लागला.
"आरं बाबा, झाडा हायात म्हणून तं आपु हाये.ह्याच तं आपलेली जगईत्यात. वल्या काडीवं कंदी कुऱ्हाड, क्वॉयता नय हानायचा. क्वॉनताय झाड आसो पण वल्ला झाड नय त्वॉडायचा." बाबाना आजून पक्का काय काय सांगितला. पण तेच्यातून मला यक समाजला का, वल्ली काडी त्वॉडायची नय. तवापसुन झाड त्वॉडाया मॉ जीवंच व्हत नय.
           आज्याला पक्की झाडपालेची आवषादा माईत व्हती. हिंडता हिंडता श्यांबाडांमदून पक्का निरखून पयाचा. यखांदा तेचे आवषाद उपेगी झाड हाये का नय त्या पयेत आसंल बोतेक. धवळ्या आंबेच्या झुऱ्याना वर जात व्हतो. तेवड्यात बाबा गपक्यान जागेवं मुकाट उभा रयला. मी चालता चालता बाबाचे थ्वॉडा पुडं निंगून ग्येलो. पण बाबा जागेवंच मुकाट उभा रयला आसं. मंग मीय बाबाकं पयेत थांबलो. बाबा कयाचा तरी आवाज आयकत व्हता. जराश्याना बाबा चलाया लागला आन् म्या बाबाला ईच्यारला,"कयाला थांबला व्हता रं बाबा?" बाबा म्हणला,"आरं मोहरीच्या माश्या आयेटी घालून जाथ्यात. ईडं कुडंतरी मोहर आसंल." बाबा तिडलं बाजूचं मोहरीचं घरं पया लागला. बाजुलाच झुरमूडात यक बाँडाऱ्याचा पक्का म्हॉटा झाड व्हता. बाबा कसातरी तेच्या ख्वॉडात पॉचला. बाँडारेच्या ख्वॉडात यक ढोगुरा व्हता. बाबाना तेच्यात फुकून पयला. जसा फुकला तसा ढोगुऱ्यातून माशांचा भनका ऊठला. बाँडारेच्या ख्वॉडात मोहर व्हती. मोहर हाये ह्या ह्यरून मी ज्याम खुस झालो. आथा बाबा मोहर काडील आन् मी पक्का मॉद खाईल. आन् बाकीची ट्वपीत भरून नेईल घरी. मी घाई घाईत बाबापशी ग्येेलो. बाबाना थ्वाडा नेहळून पयला आन सहजच म्हणला,"जाऊदी चाल." म्या म्हणला, "म्हंजी?" बाबा म्हणतो,"रऊंदी, आथा नय काडायची." मॉवाला तं पार मुडंच हाप झाला. म्हणला आथा पक्की मॉद खाया भेटल. पण कयाचा... निंगता निंगता बाबाला ईच्यरला,"काय रं बाबा, मोहर का नय काडली?" बाबा सांगाया लागला...
           "आरं बाबा नईनय ती."
           "मंग तिला काय झाला, आपल्या पुरती तं मॉद सापाडली आसती ना..."
           "तसा नय जालू... ती मोहर आथाच बशेलंय, आथाच आंडी घातल्यात, त्या आंडेंच्या थोड्या माशा व्हऊंदी. म्हंजे त्येंची पैदास वाढंल. मंग मागून आपण ती मोहर काडू. न्हजी मंग मोहरी जगतील आन आपाली मॉदय भ्येटंल. तुमच्याय पॉराली भ्येटली पयजे का नय मॉद.!"
              तवा बाबाचा आसा सांगायचा बेत काय व्हता त्या नय कळला पर मई पॉरा आयकून मी चपापलोच आन म्हंगालो," पळ बाबा, मी नय लगीन करनार." बाबा ऊलीसा हासला आन पुडं चाल्या लागला.
              काट्याकुट्यातून बाबा वाट काडीत चालला आसं. मई बंडी आंदीच फाटेल वरून गुरतूल्याला आन जाळीला आटकून पक्क दोरं निंगत. बाबा मोहरीचं घरं पहात पहात पटापट पार पुडं ग्याला आसं आन मी गुरतूल्यातून वाट गवशित कडेच्या आंगाना चाल्लो आसं. त्यवड्यात वाटाच्या खालच्या आंगाला पाचोळ्या पक्का ज्वारात काय खरबाडला. मी जवा दचाकलोय, आन जवा ज्वारात पळत सुटलोय, मंग गुरतूला नय पयला का काईच नय. डायरेक बाबापशी जाऊन थांबलो. मॉक्कार आडचण पण यवडा पटक्यान बाबापशी पोचलो ना का काय सांगू. हातन पाय पार गुरतुल्याना वरखाडलं आसंत. बाबाना वळाखला काय झाला त्या. "काय व्हता रं?" बाबा.
 "काईच नय!" म्या खॉटा खॉटा सांगीतला. वर कड्याना बसेल वांदरा म्याकं पऊन जशीकाय हासंत व्हती. आसा यक यक गॉटा घालून पाडावाना खाली आसा वाटला आसं. पण मॉवाला ग्वाटा कयाचा जाथाय यवड्या लांब.
          कडेच्या खालच्या दांडाना आमी पुडं ग्येलो. आथा बाबाला म्या सॉडलाच नय. पुडं वाघ्यापशी यऊन थांबलो. बाबाना वाघ्याम्होरली पानटा बाजूला केली. दगडीमांग ठियेल उदबत्ती आन काडेपेटी काडली. वाघ्याला उदबत्ती लावली आन वाघेच्या पाया पडला. बाबाचा पऊन मीय पाया पडलो. पर मया सवयीपरमाना म्या बाबाला ईच्यारला, "बाबा, आपू वाघेची पुजा कयाला करीतोय."
         बाबा सांगाया लागला, "आरं बाबा तो देवंय आपला."         "कसाकाय? आन तो आपल्या शेळ्या कयाला खातोय मंग?" "आरं जालू तोय जगला पयजेल. त्याचा खानंय त्या. तो जगला तं आपला रान जगंल. आन रान जगला तं आपू जगू. आपला रान जगला पयजेल."
"पण मंग तेची पुजा कयाला करीतोय मंग आपण."
"तोवालं लय परस्नं बाबा, आरं ह्या रान जसा आपलंय तसा त्याचाय हाये. म्हॉटाले माणसा काणसांचा कसा आपू आदर करीतोय तसा तेच्या रानात गेलेवं त्याचाय आदर कराया पयजेल का नय. म्हणून आपू तेची पुजा करीतोय. वाघबारस करीतोय. आन त्याला सांगतोय का बाबा आमच्या गुरा ढॉराली, शेळ्या बकरेली, कोंबड्या कितडेली काई करू नको."
" आन मंग तो आईकतोय का?"
" नय रं जालू़, त्याला काय माईत आपू काय करीतोय त्या. पर यक मातर खरा. तो वाचला तं आपू वाचू. नयतं आपली काई लॉखा रानात यक झाड ठुनार नईत. नुसता फुपाटा रयेल यडानी."
       बाबाला आजून सांगायचा व्हता पर बाबा कयाचा तरी आवाज आयकून गपक्यान थांबला. जरूश्याना म्याच ईच्यारला,"काय रं बाबा?"
       "काय नय रं मोहरीच्या माश्या आयेटी घालून जात व्हत्या त्या आयकत व्हतो."
       थॉडासा कानोसा घ्यऊन बाबामांग मीय चालू पडलो. पण यवड्यात वाघ्याचा आजून ईच्यारायचा मी ईसरूनंच ग्येलो. बाबाकं पाणेची बाटली व्हती. चलता चलता पाणी पिलो. पक्की तहान लागली आसं. तसा झाडांचे सावलीनाच हिंडत व्हतो पर लय तहान लागली आसं. चलता चलता झुरेतल्या म्होट्या येहळ्यापशी जाऊन पोचलो. बाबा येहळेच्या खॉडातल्या घऱ्यात मोहर आलेय का नय त्या फुकून पयेत व्हता. पर काय तेच्यातंय मोहर नवथी. आथा मातर मला कटाळा याला लागला. सर्येय आथा धिंदाळमाळाकं झुकला आसं. पर बाबाला कसा सांगू का मला कटाळा आलाय. मलाच हाऊस ना.
       बाबा पुडं निंगाला का मी पळंतच बाबामांग निंगायचो. बाबा सारखा ईच्यारीत रयाचा,"जालू, आला का?" माला सारखा म्हणाया लागायचा, "आलो आलो." पण कवा कवा आशी आडचणीची वाट येयची ना का मीय जरूसा घाबरायचोच. मंग बिगीबिगी बाबापोहत जायेचो. काई श्यंबाडा तं यवडी दाट का ईच्यारता सोय नय. तेच्यात वाघ बिघ हाये का काय आस्सा वाटून जायाचा. बाबा चलताना परतेक मोहरीचे घरं पऊन घ्याचा. आन परतेक घरा आस्सा पयाचा का पयलाच घरा पयेतोय. धायटीच्या कड्याखालून जाता जाता मंदीच ऊभा रयाचा आन डोळेवं हात ठिऊन उन्हाचे तिरमीत कुडं माशा पडत्यात का त्या पयाचा.
       पुडं ढगाखाली (कड्याचा ढग) आलो. तिडं बाबाला तिरमीत माशा पडताना दिसल्या. "जालू, ईडं माशा पडत्यात हेर." माय तिरमीत माश्या पडताना पयल्या. वरून येच्या आन यका पक्क्या म्होट्या दगडाखाली जायेच्या. ईडंतं नक्कीच मोहर आसंल आसा बाबा म्हणला. दगडीपशी जायाला पक्की आडचण व्हती. बाबा वाट करीत करीत दगडीपोहत ग्याला. बाबाकं कातडेच्या वाहाना व्हत्या आन मया पायात काईच नसं. बाबाना दगडीखाली ड्वाकाऊन पयला आन म्हनला,"हाये रं मोहर." काय सांगू मी ज्याम खुस झालो. काटं पयलं नय का दगडी पयल्या नय. मीय बाबाच्या मांग ग्येलो दगडीपशी. दगडीच्या खालच्या बाजूला पक्का म्हॉटा धाव आसं. त्या धावातच मोहर आसं. बाबाना धावात फुक मारली तशी मोहरीच्या माश्या भानभान करीत ऊठल्या.
          माश्या ऊठल्या तशा चावत्या का काय म्हणून म्या मांग सरालो. आतमंदला काईच दिसत नवथा. बाबाना बाजूची माती कोयत्याना खनली. माती बाजूला केली तश्या मोहरीच्या ईऱ्या दिसाया लागल्या. सात ईऱ्या आसंत. त्याय पुऱ्या मॉधाना भरेल. म्हंजी मोहर काडाया यकदम न्यामातंय आस्सा बाबा म्हणला.
          मोहर काडायची म्हंजी तसा लय आवघाड काम. धावात नयतं झाडाच्या पॉकाळ खॉडात हात घालून ईऱ्या काडाया लागत्यात. सगळं हात मॉधाना आन् माशेनी भरून जाथंत. पर मयावाल्या बाबाईखी लय सॉप्पा काम ह्या. बाबा लय सहज सहज त्या ईऱ्या काडीतोय. 
          बाबाना जागा मोकळी करून यक ईरी तोडून बहेर काडली. आन् मॉद घ्याला काय तं पलास्टीकची साकरीची पिशी. यका ईरीतंच पिशी भरून गेली. मॉद घ्यालाच काई नसं. मंग काय, काडली डोकेतली ट्वपीन काय. ईरी तोडून बहेर काडली का तेचेबरबर पक्क्या माशा येच्या. मी त्या माशा काडीना बाजूला करायचो आन् थॉडा थॉडा ईरीचा तुकडा तोडून तॉंडात घालायचो. मॉद थोडी कडसूर लागत व्हती. बाबाला ईच्यारला कयाना आशी तं बाबा म्हणं, "आरं ही हिरडीची मॉदय, कडसार लागलंच. पर आवषादाला हिच लय भारी."डोक्यावरून माश्या भानभान करीत व्हत्या. कवाकवा डोळ्येवं तं कवा व्हटावं यत व्हत्या. कवा चावतील काई भरवसा नवथा. काय बात व्हती काणू, बाबाच्या माश्याच तावत नवथ्या. आन् चावल्या तरी बाबाचे सुजतंय नवथा.
           सहा ईऱ्या काडून झाल्या. यक ईरी तशीच रयली व्हती. तेवढ्यात बाबा म्हणला,"चाल आथा बास झाला."
 "आन् ती यक ईरी??"
 "ती रऊंदी तेलीच."
           तेलीच का रवून द्येची त्या कॉडा काय मला उमागला नय. पर यक ईरी ठुली तशीच. यखांद यळ नईन निंगेल माशेंनली ती ठुवली आसंल बाबाना. पर मॉद धरायच्या नादात म्या काय त्या बाबाला ईच्यारलाच नय. ट्वपी आख्खी मॉधाच्या ईरेनी भरली आसं. बाबाचं हातंय पार मॉधाना भरलं आसंत. बाबाच्या हाताला दोन माश्या चावल्या व्हत्या. बाबाना निंगायची घाई केली. तसा निंगता निंगता यक गरा तोंडात टाखावा आसा ईच्यार आला. तसा यक मॉधाना भरेल गरा तोंजात टाखला. तसा मया जीभीला कडक्यान काईतरी झॉंबला. तस्सा मी बॉंबलाया लागलो. बाबाना ह्यारला तं मया जीभीला मोहरीच्या माशीचा सुक घुसला आसं. बाबाना पटक्यान सुक ऊपाटला. पण जीभीला आस्सा चुनचन करी. थोड्या यळातंच जीभ पक्की जड पडली.(पुडं दोन दिस मला निट बॉलताय यत नसं)
            मॉद भेटली तं मला गलवरीच्या खॉडाचा आन् कडवानाचा ध्यानातय नय रयला. बाबाचे मांग मीय कनाट निंगालो झापाचे वाटाना. मया हातात मॉधाची टोपी आन् बाबाकं बाकी सगळा. पुडं घाटाला लागलो तं घाटाना कडकी सीत्या मामी आन् दुंद्या गावात चाल्ली आसंत. मला वाटला आथा येली मॉद द्या लागंल म्हणून मी मांगच रयलो. मुद्दाम वजं वजं चलाया लागलो. तेवड्यात बाबाना हाक मारली,"जालू, चाल लवकर." तसा मी जॉरात आलो तं बाबापशी दुंद्या आन् कडकी सित्या मामी थांबेल आसं. सीत्या मामीला बाबाना वर(डॉंगराला) काय कामा चाल्ल्यात त्या ईच्यारला आन् मला आडर दिली,"जालू, दुंदाला यक ईरी दि काडून." मॉवाला मन नव्हता पण बाबाना लय मोकळ्या मनाना मॉद द्या सांगीतली. दुंद्याकंय घ्याला काईच नव्हथा. मंग काय तिडूनंच धामनाची दोन पाना घेऊन डॉमा क्याला आन् तेच्यात यक ईरी दिली. बाबाकं पऊन मंग म्याय मोकळ्या मनाना काडून दिली. चलता चलता हातावं ययेल मॉद हाताना चाटीत व्हतो आन् परत टोपीखाली हात लाईत व्हतो. यकदाचा झापाकं पोचलो. समदेनी मॉद खाली आन् आईना काई मॉद बाटलीत भरून ठुवली. आजंय आवषादाला घरात थोडी तरी मॉद रयेतेच.
          आज वसरीवरचा बाबाचा फटू पयला का आशा लय गोठी डोळ्याम्होरून जाथ्यात. पर यक रुखरुख सारखी लागून रयेतेय मनाला. ता रुखरुख परतेक यळाला बाबाचे फटूकं पयला का बाबाला सांगून दाईतोय.
          *"बाबा, तू लय लवकर मातीत ग्याला. तुह्याकून लय काय काय माईत करून घ्याचा व्हता. झाडपालेची आवषादा, आपलं देवदिक, सणवार, पाखरा-जनावरा काय सांगत्यात त्या... लय काय काय. पर त्या माईत करून घेच्या आंदिच तू आमाली टाखून ग्याला. आथाची लॉखा म्हंत्यात का आथाची माणसा लय हुशार. पर नय. खरा नेनीक तं तुच. आरं खायाला आन नव्हता घरात तवा तुमाली कसा जगावा ह्या माईत व्हता. आन् तुमी जगलंय बी, त्याय बिगर आजाराचं. आथा ह्या लॉखाली कसंन कसं रोग व्ह सुटलंत. ह्या समद्या गोठी सांगाया त्वा परत या पयजे.*
                                                                                  *खऱ्याना सांगतो बाबा, त्वा परत या पयजे.*


          - *जालिंदर शांताबाई विठ्ठल गभाले*
             *वारंघुशी ता.अकोले जि.अ.नगर*

इवाईन

*इवाईन*✈️
       तवा मला मॉक्कार काम रयाचा. म्हजी सकाळूस उठलो का लवामांगच्या दगडा फॉडाया जायेच्या. त्या दगडांच्या पायी कितीन किती वखत बॉटा ठेसून घ्यतली व्हती त्याचा काई हिसाबच नई. नेहरीपोहत ह्याच काम. मंग नेहरी झाली का चिच्चाखाली जायाचा. आन आखी माती उलटी पालटी करून टाखायची. म्हंजी म्याकं ह्या करायला यक गाडी व्हती. लाकडी. ईटाचे आकाराची. आस्सा ऱ्यामटाळायचो ना गाडी दिवसभर चिच्चाखालून का पार माती ईकडूनची तिकडं आन् तिकडूनची ईकडं. आन् आवतार तं पार भुरकुंड्याच.
      म्हंजी तवा मी साळातंय जात नवथो म्हणून ह्या आश्शी कामा. तवा मला यका गोठीचा लय भ्याव वाटायचा. तसा लय गोठींचा वाटायचा पर तेच्यातली ही यक. *ईवाईन*. ईवायनाचा आवाज आला रं आला का मी चिंगाट झापाकं पळत सुटायचो. मंग पार गाडी कुडं तं काय कुडं. आन् ह्या घरातले समदेली माईत व्हता. मंग मला बॉलवायचा आसला का कोणीही मुद्दाम म्हणायचा,"जालिंदर, ईवाईन आला ईवाईन." मी काईच पयेचो नय. डायरेक झापात जाउन शिरायचो. मंदिच यखांदा म्हणायचा,'ईवायना ईवायना खाली ई, ज्यालेच्या आयला धरून नी.' आयला धरून न्याला तं मॉवाला कसा व्हईल ह्या ईच्यारानाच मी लय बेहचो. मला आठवाताय यकदा सांगईला लग्नाला गेलो व्हतो तवा आई क्वाणाच्या तरी दुसऱ्या पावणेंच्या ईडं गेली व्हती. मला क्वॉनातरी फसावला का त्वाय गेली तुला सोडून. तं मी यवडा रडंत व्हतो का क्वानाचाच आयकना. सगळी माणसा मला समजाईत पर मी काय रडायचा थांबना. कोण काय खायाला देई तं कोण काय ख्याळाया देई. शेवटी क्वानातरी मायला निरोप धाडला आन माय आली. तवा मी गप रयलो.
      आसाच यक दिवस माणसा खळ्यात प्यांढा मळीत व्हती. आन् मी आपला माती उलटी पालटी करायचा काम करीत व्हतो. तेवड्यात मय्या कानात ईवायनाचा आवाज आला. मी धुराट सुटलो आन् झापात जाऊन लपलो. खळ्यातून सगळेनी मला पयला. मंग मला घाबरावाया करताना दादा मुद्दाम म्हणला,"ईवायना ईवायना खाली ई, ज्यालेच्या आयला धरून नी." मला आस्सा राग आला ना. आस्सा कात काताऊन बहेर आलो. मायला धरून न्या म्हंत्यात याचा मला लय राग याचा. त्या रागाच्या भरात मी दादालाच म्हणलो,"आन्.. आन्.. तुह्याच... आयला... नि धरून."
      खळ्यात यकच हाश्या पिकला व्हता. पर तवापसुन यक गोठ झाली. मला कॉना ईवायनावरून घाबरावला नय का कोणी आयला धरून न्या म्हणला नय. आजूनय माय म्या बरबरंच हाये.

- *जालिंदर शांताबाई विठ्ठल गभाले*
   *वारंघुशी ता.अकोले जि.अहमदनगर*

" रखम्याय "

                       

                          🙏🏻 रखम्याय 🙏🏻

           ग्येलंसाली मी आज्वोळा गेल्तो...त्या खेपाला रखम्यायला भ्येटलो तीच काय आमची शेवटची भ्येट....

     मला आजयं ध्यानात ये...तिला दिसाया निट दिसत नव्हता तरीबी मला येष्टीत बसून दिया पार टँड कं आल्ती. जातानी खाली हातना नाय जाती म्हनून मला ऊलीसा ऊळा आन् भुज्येह हुळावळ्याचा पिठ वानाव्ळा म्हनून घेऊन आल्ती. म्या तिला शंभराची नोट देव केली तव्हा ती मह्याच हाती क्वोंबून म्हंगाल्ती....'बा...मला पैसं नकू...पुढच्या ख्येपाला येताना मला द्वान मोरांची चितरा आस्येल कमरंची पिशयी घेऊन यी...'

        येष्टी हालस्तवर पकी त्वांड भरून बोलत व्हती. येष्टी निघाली तव्हा मह्यावालं पटापट मुकं घ्येतलं आन् वरून त्येपल्याच पदराना मह्यावाला त्वांड पुसून काढला...."जपून जा...प्वोरान्ली जीव लाव...खुश्येली कळयीत जा..." ती आसा म्हनंस्तवर येष्टी सुरू झाली आन् रखम्याय बरुबरच मव्हा आजूळ सोडून मी ममयकं निघालो....

      रखम्याय तशी मह्यी चुलात आजी...पन सख्या आजीपरीस जास्तीचा तिचा मह्यायीखी लळा आसायचा. रखम्यायला येकच नात...जनी.....पन तिला दूर देसात दियेल आन् तिच्या मागं प्वोरांचा, घरदाराचा सम्दाच लचांड....तिला काय सनावाराला यियाला जमायचाच नाय. जनी जव्हा तीन येक वरसाची आसल तव्हा मव्हा मामा पान लागून म्येला...जनी आन् मी वयाना सारखाच. मी आजूळा ग्येलो का जनी आन् मी रखम्यायसंगच रह्येचो. तसा बघाया ग्येला तं म्या तिला आजी म्हनाया पैजे व्हता...पन जनी म्हनायची म्हनून मंग मीय बी रखम्यायच म्हनाया लागलू...मह्या मामीचा न् तिचा लय पटत नसायचा म्हनुन मंग तिना आपला बाड बिस्तारा पढयंला हाल्येल व्हता. तिच्या ऊलीश्या संवसारात मी आन् जनी आसायचो. आम्हाली तलाप आली का चुलीवं क्वोरा गुळाचा चेहा काय बनायचा...पितळ्येंतून फुरकं मारीत आम्ही च्येहा काय पियेचो...तं रातीशी रखम्याय आम्हाली गोठी काय सांगायची...ती आमची चाल्ती बोल्ती येक साळाच व्हती. जनी म्वोठी झाली आन् रखम्यायच्याच वळखीना जनीला दूर घ्वाड नह्येरी दिला. संम्दीच म्हनत व्हती 'वळख ना पाळख आन् आश्या लांब मुलखात जनीला कह्याला दिला...?'

   पन मामा आसतानी त्येची येक मान्येल बहीन तिकं तिरापाडाकं रह्येत व्हती म्हनून तिच्याच प्वोराला जनीला देऊन टाकला व्हता...पण प्वार मानुस्कीला लयभारी व्हता. पका त्वांडभरून बोलायचा...

      हा...तं म्या काय सांगत व्हतो....जनीला जरी जमला नाय तरी वरचेवर मी गावाला ग्येलो का रखम्यायचा हाक हावाल यिचारुनच जायेचो. ह्या खेपंला शिमग्यात ग्येलो तव्हा तिना मह्या प्वोरान्ली गाठ्या आन् कडं घेऊन ठियेल व्हतं. आन् तव्हाच फिरांडू निघाल्तो तिच आमची काय ती गळाभेट झाली....ममयला आल्येवं पंध्रायेक दिसाना समाजला का रखम्याय हिरड येचाया गेल्ती आन् वरून मानमेंढ्येवं पडून जागच्या जागीच  खल्लास झालती. मह्या मनाला लय दुक झाला. रखम्यायच्या मौतीला जाया नाय जमला पन मंग दसपिंडाला ग्येलो. जाताना म्वोराची चितरा काढ्येल कमरंची पिशयी घेऊन ग्येलो. पन त्येचा काय ऊपेग नव्हता...पिश्यी लावनारीच नव्हती रह्यली.आता चारपाच दिसापुरयी ती मह्या सपनात आल्ती...मला म्हंगाली 'बा...त्वा तं आज्वोळी यियाचा पारच बंद करून टाकलाय...येत जा वरच्यावर...' तिचाय म्हन्ना खरा व्हंता....पन तिला कसा सांगू का...

त्या पडक्या पढयं कं जाया मव्हा मनच धजावनार नाय...

                             - संतोष अनुसया द. मुठे.

" डिंग्र्या आन् म्हतारी "

             👶🏻 डिंग्र्या आन् म्हतारी 👵🏻

येक व्हती म्हतारीsss....

तिना ठिव्ला व्हता चुलीवं दूद...

दुद जाया लाग्ला ऊत्तू...

म्हतारीकं नव्हता झाकान...

मंग तिना वरून ठिव्ला हात...

तिच्या हाताला आलं तीन फ्वाॕड...

येकातून निघाली सकू, येकातून निघाली बक्कू आन् येकातून निघाला डिंग्र्या....

म्हतारी बस्ली ज्येवाया...

म्हतारीला ग्येला ठस्स्का...

म्हतारीना तीनयं प्वोरांन्ला दिला आवाज...

सकू-सकू पानी आन गं....

सकू म्हंगाली मी नाय जा...

बकू-बकू पानी आन गं...

बकू म्हंगाली मी नाय जा...

डिंग्र्या-डिंग्र्या पानी आन रं...

तव्हा डिंग्र्या म्हंगाला थांब आय मी आन्तो पानी...

मंग म्हतारीना डिंग्र्याला चुखूंड भर भाकर दिली आन् म्हंगाली... "सकू नाय कामाची.. बकू नाय कामाची...डिंग्र्याच माझा कामाचा...भाकर खातोय नेमाचा"

संप्ली मह्यी गोष्ट...सात्वाडी माझा पोष्ट

     

 - खेत्वाडी गावातून मुठ्येंच्या पेठ्यातून संतोस मुठे.

" आनवा "

                             " आनवा "

       

        लय दिसांची गोठ हाये...तव्हा मी दुस्री-तिस्रीला आसल...शिवरात म्होरं आली का आणवाचं तानं जमिनीच्या वर निघायचं...साबरीचा लवान, घुबाडदरा, साधाडमाळी, खोकार यिहीर ही चार-पाच ठिकाना आशी व्हती का जनूकाय तिढं आनवाचं दळ्हंच पेरलं आसावं...आनवाचं कंद खनून आनून मह्या आयच्या हावाली क्येलं की ती बयादवार धिवून बटाट्यावानी उकडून दियाची...मंग आम्ही संम्दी भावांडा लायनीशीर बसायचो...मही आय आनवाच्या फ्वोडी परतिकाच्या ताटात वाढायची...आन् आम्ही ती पकी चयी-चयीना खायेचो...

   तं म्या सांगत व्हतो का...मी आन् महा बा सकाळू बिगीनच उठलो...त्वांड कसातरी मुरगाळला आन् पितळीभर गुळाचा चहा प्येलो आन् आनवा खनाया निघालो...आनवा खनाया मह्या बा ना टिकाव घ्येतला व्हता...आन् आनवा आनाया म्या तंगूसची पिशयी घ्येतली व्हती...तहान लागली तं पानी पिया बारक्शी पान्येची बाटली बी पिशयीत घ्येतली व्हती...दुपारच्या पहारा पोहोत आनवा प्वोटात ग्येली पायजेत आसा मव्हा बा म्हनाला तसा मव्हा हुरूप वाढला आन् मी पाय उश्येरून चालाया लागलो...मह्यावानीच गन्प्या, दिप्या, चिंट्या, लुम्या...संम्दी प्वोरा त्येंच्या-त्येंच्या बापासंग आनवा खनाया चाल्ली व्हती...त्येंन्ली पाह्यला तसा म्या मह्या बा ला म्हंन्ला....आरं बा...उडी मार नैतं ही मंड्येळी आपल्या म्होरं जाऊन संम्दी आनवा खनून नियेची...तसा महा बाप गालातल्या गालात हासला...आम्ही साधाडमाळीला पोचलो तं तिढं गावच्या ल्वोकांची उथळनच झाली व्हती...तिढाली जमीन खनुन खनून पार ख्येकडीच्या उकीरा जशी झाली व्हती...तिढं काय मिळनार नाय ह्या मह्या बापाना ताडून तो घुबाडद-याकं निघाला...वर कनाळाला येऊन खाली घूबाडद-याकं पाह्यला तं मुंग्यागत लोकांची उथळन...तसाच महा बाप फिरांडू खोकार येहरीकं जाया निघाला...चालून-चालून मह्या पायाचं तं पार तुकडं पडाया आलं व्हतं...उन्हाना पार तव्हारी आली व्हती...बाटलीत्ला पानी तं पार क्वोहमाट झाला व्हता...तसाच द्वोन घोट प्येलो आन् मह्यी त-हा मह्या बाना पाह्यली आन् त्येना मला खांद्येवं उचलून घ्येत्ला...तिढं पोचलो तं ख्वोकार येहरीत आजुबाजूच्या गावची ल्वोका तुटून पड्येल...

     त्या ह्येरून मह्या बा ना येक त्येंच्या नावाना शियी दिली...आन् आम्ही रिकाम्या हातीच घरी निघालो...महा पका हिरमोड झाला व्हता...रिकाम्या हाती घरी आलो तव्हा मही आय आमची मांडवात वाटच बघत व्हती...तिना आम्हा बाप ल्येकाली गार माठातला पानी पिया दिला आन् तशीच जात्याकं पळाली...शेरभर वरया पाखाडल्या आन् त्येची भगर करून भात घातला...घरच्या गायच्या दुधाचा तवलीभर दही व्हता...त्या वरून टाकला आन् पका तडस लागस्तवर खाल्ला...तव्हर सवसांजच्या चार वाजल्या आसतील...त्या शिवरातीला पका कडाक उपास घडला व्हता...आजयं आनवाची गोट काढली का शिवरात आन् त्यो उपास आपसूकच डोळ्यां म्होरं येतो....

                - डांगाणातून संतोस मुठे खेतवाडीकर

" जावाय आन् काकयी "

                    " जावाय आन् काकवी "

योक आस्तोय जावय...

त्यो जातो सासुरवाडीला...

रातच्या ज्येवनाला त्येची सासू त्याला वाढीत्ये काकयी (गुळाची काकवी)...

जावायाला आंधारात काळा-काळा काय ये त्या समजत नाय म्हनून तो नकू-नकू म्हंतो...

तरी येक टिव्वा ताटात पडतो...

खाता-खाता त्यो टिव्वा जावाय चाटून बघतो...

ग्वाड तं लागला गाढ्यीसा पन आत्ता परत कसा मागावा म्हनुन त्यो मुकाटच रह्येतो...

राती झोपाया गेल्यावं त्यो हाळूच बायकूला यिचारीतो की जेवनात वाढलेली ती गुळच्याट जिन्नस काय व्हती...?

बायकू सांगत्ये का आमच्या गु-हाळात पकी काकयी बनतेयं...

पढयीला सात-आठ राजान भरून ठिवलंत मह्या आई-बापांनी...

जावयाच्या गड्या त्वांडाला पानी सुटला...

रातच्येला सामसूम झाली आन् त्यो घुस्ला ना पडयीत...

श्येरडांच्या बाजुबाजूना त्यो राजन उनगीत उनगीत येका कोपऱ्यात पोचला...

तिढं परतेक राजनाचा त्वांड करकचून बांधला व्हता...

मंग जावायाना येक दगडाची कप्ची घ्येतली आन् राजनाच्या मधोमध मारली...

तशी काकवीची चिळकांडी उडाया लागली...

जावायाना त्वांड लावला पन त्यो पार गिरबडून ग्येला...

तेवढयात पढवीचा दार वाजला म्हनून जावाय शेळ्यात लपला...

सपरात दारावाटा चार च्वार शिरलं व्हतं...

त्ये बोकड चोराया आलं व्हतं...

जावाय शेळ्यात घुसला म्हणून त्येच्या संमद्या चिकाट आंगाला क्यास चिकाटलं व्हतं...

चोर बक-या चापीत चापीत जावाय वनवा उभा व्हता तिढं आलं...

जावायेच्या आंगाला चापून बघितल्येवं चांगला माचकांड आसल्येला बक-या सापाडला म्हणून त्येंनी जावायालाच गोनपाटात भरला...

च्वोरांनी जावायाला उचलून गडदीत न्येला...

चोर गोनीची दोरी कापाया लागलं तसा "दादांवो गोनी हाळूच कापा"  आसा गोनीतुन आवाज येताच भुत्रूक म्हनून च्वार चिंगाट पळालं...

जावायाना कशीबशी गोनीची गाठ सोडली आन् वढ्यातून आंघूळ करून घरी ग्येला तं संम्दी मंडळी दारात जमा झालेल व्हती...

जावायाना गावक-येंन्ली गडदीकं न्येला आन् चोरीचा माल त्येंच्या सवाद्यान क्येला...

जावाय लयभारी म्हणून मंग त्येची वाजतगाजत निरवनूक काडली...

पन खरी काय ग्वाटमॕट झाली ही फक्त त्यो जावायाच जानो...

😜😜😜😜😜😄😄

                                 - संतोष अनुसया द. मुठे.

दीड रुपाया

आज ऐतवार व्हता.  कॉलेजला सुट्टी व्हती. म्हणुन हास्टेलची आमी समदी प्वारा उशिरानाच उठयचो. म्या आदिवासी वस्तीग्रुह कोटमर्याला व्हतो. तेचीय लय गंमत हाये. म्या मंचरच्या हास्टेलला फाम भरला व्हता. पण मफल्याला मार्क कमी व्हत म्हणुन मला नाय घ्यातला मंचरला. मफल्याला वाटला आता समदा खपला.
    कालेजला तं आडमिशन घ्यातला व्हता. रायाचा कुटं,  इशय डोक्याबायर गॅला व्हता. माहा दोस्त दशरथ वडेकर आन रामचंद्र मदगे येनी कसातरी मंचरच्या हास्टेलला संभाळला.  पण जर का पंढुरे सरानली कळला तर तेनली तरास व्हयील. म्हणुन इचार कॅला, माहा चुलता मंचरातच राह्याला व्हता. त्याला इचारावा, अन तांदुळ बिंदुळ दिलं आसत.
    मी माह्या चुलतेच्या घरात गेलो. अन म्हणला '' सख्या तात्या माहा हास्टेलला नंबर लागल तवर ठिवशील का तुह्याकं."
ठिवायचा लांबच रायला तो म्हंगाला
" कह्याला कालेज करतो, आयटी याला आडमिशन घे"
   म्या त्याच पावली डोळं पुशीत निगालो. घरी जावा त शिक्शान व्हणार नाय. आन इत राहणार कुटं . आसा कातरीत सापडलो व्हतो. शवटचा परयाय म्हणून कोटमदर्याला इचाराया गेलो.
   तिथं गेलो तं बायरच महाद्या मावळ्याचा दत्ता दिसला. म्या पाहुन नाय पायल्यासारखा कॅला. कारण तेच्या बापाचा आन माह्या धोंड्या तात्याचा म्हंगालं भांडाण झालता. दत्ता बोलणार नाय म्हणुन मी जांभुळकर सरानच्या हाफीसकडं निगालो.
   तेवड्यात मागाहुन आवाज आला" आरे रामा ईकडं कुणीकं?" म्या त्याला सांगितला का आडमिशन घिया आलोय. दत्ताची अन जांभुळकर सरानची चांगली व्हती. दत्ताच्या शबदावं मफल्याला सरानी हास्टेलला ठिवला अन माह्या जीवात जीव आला.
     हा त असा आडमिशन मिळाला. हा तं मी सांगत व्हतो की रयवार व्हता आमी असंच बसलो व्हतो. तेवड्यात आमड्याचा बाळु असवले आला अन मला म्हंगाला " रामा येतो का गावाला?"
मॅ म्हणला "कह्याला?"
बाळू म्हंगाला " संक्रातीची सुट्टी हाये चल जाव"
मॅ म्हणला" नकु."
कारण मॅ दिवाळी अन मे मयना सोडला तं कंदीच घरी जात नवतो.
 मफल्याला पण वाटला जावा कायनू घरी. पण पेटीत पायलं तं पयसं कमी व्हतं.
मॅ बाळुला म्हटला का मी नाय येत घरी मफल्याला काम हाये कालेजचा.  खरं तं माह्याकं तिकीटाएवडं पयसं नवतं. मॅ मान खाली घातली अन माह्या जागेव जाऊन बसलो. मफल्याला पका गयवरून आलता. पण म्या दाखावला नाय
     बाळुला समाजला का येच्याक पयसं नाय. तो माह्या जवळ आला अन म्हंगाला " रामा खरं सांग पयसं नाय ना?"
मॅ पाणावलेल्या डोळेनी तेच्याकं पायला अन म्हणला " हायेत पण आवफ्याला जाईल यवडं नाहीत"
तेना तेचं मोजलं तं तेचा तिकीट आन माहा तिकिट काडला तं दीड रुपया कमी पडत व्हता.
     मॅ म्हणला " तुच जा"
तो म्हंगाला " नाय जायाचा तं दोघानिय".
तो म्हंगाला" मी मागच्या स्टाॅपचा ( आडिवरेचा) तिकीट काढीतो. अन माह्याकडचं दीड रुपये तुला देतो.
बोलत तो व्हता अन डोळं महं पानावलं व्हतं

रामदास लोखंडे
आहुपे ता आंबेगाव जि पुणे
8097629028

" इनिस्पेक्शन "

                      "इनिस्पेक्शन"

        पिपारवाडीच्या गंगा मास्तरची आज जरा तारांबळच उड्येल व्हती. गनमानीत इकून-तिकं भुंड्येवं हात ठिवून नि-ह्या चकरा मारीत व्हता...गुरुजींली काय झालाय त्या प्वोरान्ली बी कळंना...तेवढ्यात पडाळीवं वस्तीला राहानारा खमा पाटलाचा धोंड्या हातात कायतरी घेऊन आला...वरून ध्वोतराना झाक्येल व्हता म्हनून काय आन्येल व्हता त्या प्वोरान्ली दिसंच ना...तेवढयात धोंड्येच्या हातातला ध्वोतार मास्तराना वर क्येला आन् त्येच्या खालून क्वाॕsssक आसा आवाज आला. ध्वोंड्याचा येताळाला कापाया ठियेल क्वोंबडा मास्तराना आरजेंट मागितला व्हता म्हनून त्यो क्वोंबडा धोंड्याना ध्वोतार वल्ला करून त्येच्या खाली झाकून आनला व्हता. वल्ल्या कपड्याखाली क्वोंबडा कोकत नसतो ह्या त्याला ठाव व्हता...क्वोंबड्याचा बंदोबस्त झाला ह्या पाहून गंग्या मास्तराच्या जीवात जीव आला...आता उद्येच्या पाहूनचाराची भरांता मिटली व्हती...मास्तराना त्यो क्वोंबडा तेपल्या घरी नेवून ठिवाया साळंतीलच गुलब्याला पाठावला...आत्ता मास्तराचा मोर्च्या पोरांकं वळला...प्वोरांन्ली दुसऱ्या दिशी येताना दिवाळी नंतर शिकयेल मराठी आन् इतियासाचं द्वान-द्वान धडं आन् द्वान कयिता पाठ करून यिया सांगितल्या. चांगल्या  आंघूळी-पांघूळी करून, क्येसांन्ली त्याल चोपडून यिया सांगित्ला आन् पांघरूना धिवून-धावून काढाया दुपारूच साळा स्वोडून दिली...

         

         त्याचा काय झाल्ता का २०१४ साली त्या तावड्येंच्या यिनोदाना लय म्वोठा यिनोद करून ठिवला व्हता. ज्या साळंचा हाज्रीचा पट २० पेक्षा कमीये त्या साळा बंद करायचा फतवा काढला आन् पिपारवाडीच्या संम्द्याच गावक-येंची पाचावं धारन बसली. गावच्या साळंत पैली ते चौथीची संम्दी प्वोरा मिळून इन-मिन १९ प्वोरा...त्येच्यातयं तीनचार जना दांडी मारनारी...साळा तशी लयजुनी...पन आस्रमसाळंत घालायचा फ्याड निघाला म्हनून संम्दी प्वोरा तिकंच साळत धाड्येल...गावातली साळा कशीबशी तग धरून व्हती तं ह्या आसा फतवा निघाला. साळा तं बंद व्हया नकू म्हनून मागच्या बस्तारवारी चावडीवं संम्द्या गावक-येंची बैठक बसली व्हती. त्यात गंगा मास्तर, कमा पाटील, रामा कोत्वाल, सोमा कारभारी संम्दी मंडळी हाजर व्हती. संम्द्यांचा येकच ठ्वोका व्हता का कायबी करून गावात्ली साळा अपुऱ्या पटामुळं बंद व्हवू दियेची नाय. मंग त्येच्यासाठी पार मामलेदारा पोहोत जायेची येळ आली तरी चालल आसाच संम्द्यांचा होरा व्हता. त्येच्यातच द्वोन बुका शिक्येल दिल्या आसावल्याना त्याचा आसा म्हंन्ना मांडला का आपून पयला शिक्षान आधिका-याला जावून भेटायचा आन् त्याला ह्या पटून दियाचा का...

१. आपल्या गावापसून शिक्शानाची सोय ७-८ कि.मी वं शिंदंवाडीला हाये...पन तिढील्ला मास्तर तं साळंतच येत नाय...प्वोराच साळा भरीत्यात आन् स्वोडून देत्यात. मंग आमची प्वोरा तिढं काय शिकनार....?

२. आमच्या गावचा गंगा मास्तर प्वोरांन्ली चांगलं धडं देनारा मानूसयं. त्येच्या हाताखाली शिक्येल प्वोरा आज कंपनीत, मास्तर, डाक्तर, इंजनेर, सरकारी नोकर म्हनून कामाला हायेत.

३. साळंतील प्वोरा हुश्यार हायेत. त्येन्ली कंचाय धडा काढाया सांगितला तरी त्ये काढतील आसा आमचा ईश्वास हाये.

४. संम्द्या गावक-येंच्या सह्यासकट गंगा मास्तरना गट शिक्षानआधिका-याला येक पत्र दियाचा आन् त्येन्ली गावात साळंला भ्येट दिया बोलवायचा...आन् त्याच भ्येटीत त्येन्ली आपला मास्तर आन् आपली प्वोरा किती हुश्यार हायाती त्या पटून दियाचा...

        झाला...दिल्या आसावल्यानाच को-या कागदावं लेटर लिव्हला...सक्कीरवारी सकाळी देवज्या सुपा जव्हा दुद घालाया ड्येरीला जाईल तव्हा त्याना तसाच म्होरं आकोल्याला जाऊन लेटर हातोहात गट शिक्षान आधिका-याला देवून यियाचा आसा ठरला. त्या गाडी-उताराला पाच-पन्नास रुपये बी दिलं. दुसऱ्या दिशी देवज्या त्येपला काम  करून आला. आला तव्हा येक चांगली बातमी घेवून आला. आकोल्याला त्याला खुद गट शिक्षान आधिकारीच भ्येटलं व्हतं. त्येन्नी म्होरल्या सक्कीरवारी म्हनजे आठादिसाना साळंचा इनिस्पेक्शन कराया येतो आसा शब्द दिला व्हता...आन् म्हणूनच उंद्या सायेब येनार म्हनून संम्द्येंचीच तारांबळ उड्येल व्हती.

          दिल्या आसावला चारबुका शिक्येल व्हता म्हनून त्योय बी प्वोरांचं पाढंच घी, कयिताच म्हनून घी, गनिताच सोडून घी...आश्या कामाला लागला व्हता. गडी-बाप्या मानसांनी उधघाळ्येल भुई तांबड्या मुरूमाना चांगला घातली...बायकांनी चांगल्या चिकान श्येनानी साळंची भुय सारवून काढली...मास्तराच्या घरी क्वोम्बड्याचा ज्येवान व्हनार म्हनुन कालवानात घालाया येसाव म्हतारीकून बाजरीच्या पिठाची कनी करून घेतली व्हती.

      दुस-या दिशी प्वोरा येकदम कडाक इस्तारी मंधी साळत हाजर...बंड्येली निळ दियेल बंडीच्या तुट्येल गुंड्या बयादवार लायेल आन् भुंड्येवं इरेल पाटलूनीला थिगळा लायेल...आशा परकारचा प्वोरांचा थाट तं प्वोरीन्नी द्वान-द्वान येन्या घाल्येल कपाळावं टिकल्या लायेल व्हत्या. सकाळूच प्रार्थना झाल्येवं मास्तरांनी परत येक दफा पोरांची परेड घ्येतली. बरोबर १० च्या ठोक्याला धवळी- धवळी जीपगाडी धुराळा उडयित साळाच्या पटांगनत उभी रह्यली. गाडीतून तिघं जन उतारलं...त्येच्यात योक केंद्र प्रमुख, योक गट शिक्षान आधिकारी वळखीचा व्हता पन तिसरा गडी नवखाच व्हता. त्येची चौकशी क्येली तं त्यो खास तावड्याना धाडलाय आसा समाजला. कायबी करून आसल्या साळा बंदच करायच्या आसाच त्याला सांगून धाडला व्हता. ह्या आइकून तं ड्वोका झोडून घियेची येळ आली व्हती. साळंच्या आजुबाजूच्या पवळ्या, आंगना गावक-येंन्नी भरून ग्येली व्हती. गावच्या जत्रंला, सप्त्याला नै तं इलेक्शनालायं येवढी पब्लिक द्येवळाकं जमत नव्हती.

          प्वोरांची वळख पर्येड झाल्येवं त्या तावड्याना धाडलेल्या मानसाना हाज्री घियाचा  नोंदबुक, मुल्येमापनचा बुक....आशी आनखीन काहीबाही बुका तपासली. गंगा मास्तर आन् दिल्या आसावला ज्याम खुश व्हता...कारन त्या ज्वोडीना कायिता, प्वोरांच्या त्वांडपाट करून घ्येतल्या व्हत्या. पन न्येम्का झाला उलटाच...तावड्याना जानूनबूजून म-हाटी आन् गनित यिषय न घ्येता इतियासाचा पुस्ताक मागावला...गंगा मास्तराचा त्वांड तं पार काळवांडला...पन दिल्या आसावला मातर गालातल्या गालत हासत व्हता ह्या ह्येरून गंगा मास्तर मातर च्याट झाला. दिल्या आसावल्याना मास्तराला ड्योळ्यानाच खुनावला का आत्ता फकस्त गंमत पह्ये....तावड्या ज्यो परश्न यिचारी त्याचा उत्तार सांगाया संम्द्या वर्गाचा हात वर व्हयी...प्वोरा उत्तारा सांगताना पार प्वोप्टावानी बोलत...तानड्यायं बी च्याट झाला....

       त्याचा झाल्ता आसा का, न्येम्का इनिस्पेक्शनला काय यिचारतील त्या क्वोनालाच ठाव नव्हता...म्हनून मंग दिल्या आसावल्याना संम्द्या यिशयाचं द्वोन-द्वोन, तीन-तीन धडं शिकवुन ठियेल व्हतं....श्येवटी ना ईलाजाना तावड्याला चांगला श्येरा मारावा लागला...आन् कमीतकमी २० यिद्यार्थ्यांची आट पूर्न व्हया येक यिद्यार्थी कमी आसूनयं बी साळा बंद करायची गरज  नाय आसा श्येरा देवून टाकला...

       
          इनिसपेक्शन उराकल्येवं साहेब ल्वाक गंगा मास्तराच्या घराकं ग्येलं...तिकं बाजरीची कनी आन् पिठाचा रोंब घालून बनयेल क्वोंबड्येच्या रश्याचा पार वस्रीवं घमकार सुटला व्हता. ज्येवान-खावान उराकल्येवं साहेब धुराळा उडयीत जसं आलं तसंच धुराळा उडयीत ग्येलं....आज सम्द्या गावना दिल्या आसावल्याला उचलून घ्यात्ला व्हता...त्याना जास्तीचा आभ्यास करून नस्ता घ्येतला तं प्वोरा गनमानली आस्ती. ह्या संम्द्येली उमाजला व्हता. गावतल्या संम्द्येंनी मारवतीच्या मंदीरात आन घ्येतली का इढून म्होरं आपल्या गावातली प्वोरा दुसरीकं साळत न टाकता गावातच टाकायेची आन् आपला पट कंधीच यीसच्या खाली येऊ दियाचा नाही....

                 

                      - संतोष अनुसया द. मुठे.

" पाचयीचा पाटा पुंजान "

              🌾🦀 पाचयीचा पाटा पूंजान 🦀🌾

           बाळाच्या जलामल्येल्या दिसापसून पाच दिसांनी "पाचयी" रह्येत्येय. त्याला "पाट्याचा पूंजान" असाय म्हंत्यात. पाचयीला "सटवायची" पुंजा करीत्यात. बाळातनीच्या उश्येशी गायच्या श्येनाना बयदवार सारवून काढीत्यात. तिढंच पाचयीच्या पाट्याचा पुंजान करित्यात. समद्यात आगूदर घराच्या भितीवर "आकरा बळी" काढीत्यात. बळीचा ड्वोका शेंदूर नै तं गुलालाना काढीत्यात आन् खालचा धड तयेच्या नै तं दियेच्या क्वोजेळीने काढीत्यात. बाळातनीच्या उश्येशी असलेल्या भित्तीवं द्वान बळी काढीत्यात. पायेच्या बाजुच्या भित्तीवर व्दान बळी काढीत्यात. घराच्या चौकटीवर दोन्ही बाजुला योक - योक आसं मिळून द्वान बळी काढीत्यात. वस्रीच्या द्वान भित्तीवर योक-योक बळी तं तीन बळी न्हानीघराच्या इढं काढीत्यात.

         घरात्ली जानती सुरती बाय नै तं वळ्खीतली सुईन पाटा पूजीते. समद्यात आगूदर पाटा धिवून पुसून सारावलेल्या जाग्येवर ठियीत्यात. नागल्येच्या पिठाच्या पाच चनक्या करीत्यात. ऊलीसं गहू आणि हारभरं शिजून घुग-या बनित्यात. पाट्येवं कवदरीचा पान आथरून त्येच्येवं कुळसायच्या आन् सटवायच्या नावाना नागलीच्या दान्याचं द्वान बारखालं पुंजोळं घालित्यात. त्येच्याच म्होरं बाजारातून यिकात्री आन्येल वट्टीचा सामान ठियीत्यात. त्येच्यात हळद, कूक्कू, गुलाल, बुका, हाळकूंडा, सुपा-या, खारका, बदाम, जरदाळू आन् गंडादोरा रह्येतोय. नागल्येच्या पुंजोळ्यां म्होरं भाताची पाच मुटकी ठियीत्यात आन् योक भाताचा म्वोठा उंडा करीत्यात. त्या ऊंड्येवं दही आन् गुळ टाकीत्यात. त्या ऊंड्याला 'ठम' म्हंत्यात. शिजयेल घुग-यातून उलीश्या घुग-या पाट्येवं ठियीत्यात. नदीत्ली वाहाळू, दही, दुद, भुज्येल खेकड आन् मासं पाट्येवं ठियीत्यात. गव्हाच्या पिठाच्या पाच पनत्या बनून पाट्येच्या म्होरं पेट्यीत्यात. तिढंच योक दगडी दिवायं बी रह्येतोय. त्याला "दिपक्या" म्हंनतात. त्याला पाचयीला लय मान रह्येतोय. दाराजवळ, न्हानीजवळ आन् पाट्याजवळ दुभांगळी साबरा, बोरीच्या डहाळ्या, लव्हाळा, आंब्याचं डहाळं ठियीत्यात. सम्दा वगमान मांडून झाल्येवं बाळाला उघडा करून पाट्येच्या म्होरं कपड्येवं ठिवून पाया पाडीत्यात. बाळाच्या गळ्यात गंडा बांधीत्यात आन् मंग संम्दी पाया पडत्यात. बाळाचा मामा बाळाला नयी पांघ्रुना आनीतोय. संमद्येली घुग-या वाटीत्यात. हौशी गौशी ल्वोका हौसाना रातच्याला भज्यानयं बी ठियीत्यात.

       दुसऱ्या दिशी पाट्यावं ठियेल नागल्येंचं पुंजोळं सोडून संम्दा वग्मान वाहत्या पान्यात सोडून देत्यात. नागल्या घरातल्या कनगी - क्वोथळीतल्या दान्यात बरकत म्हणून टाकून देत्यात. भितीवं काढ्येल बळी...बाराया दिशी पुशीत्यात. त्याला "बारा बळी म्वोडलं" असा म्हंत्यात. सुईनीला चोळी बांगडी देत्यात. असा ह्या आदिवासी समाज्यात पाटा पुंजायचा कार्येकरम रह्येतोय. थोडक्यात काय तं आपल्या रोज्च्या ज्वेवनात ज्या रह्येताय त्याचाच निवद कुळसायला दाख्यीत्यात.

                         - संतोष अनुसया दगडू मुठे.

" चांदावा "

                           " चांदावा "

          महा बा रिटर [सेवानिवृत्त] झाला आन् आम्ही संम्दी गावाला ग्येलो. गावची प्वोरा पकी आप्रुपावानी मह्याकं पह्याची. म्हतारी क्वोतारी बाssssss तु क्वोनाचा रंssss आसा म्हनून जवळ बोल्वायची आन् पकं मुकं घ्यीयाची. आन् वरून मव्हं गाल पुसून काढायची. तव्हा मला तंबाखू - मिस्रीचा पका वास यियाचा. मागून-मागून तं मी म्हता-या लोकांच्या जवळ जातच नसं. त्येंची भाषाच मला उमजत नसं... इकं-तिकं, ह्यार, गवासला, तुव्हा-मव्हा, इढं-तिढं....आसं सबुद मला उमजायला येळ ग्येला. तव्हा महा गाईड म्हनला तं मही आजी व्हती...तिच मला कह्याला काय म्हनायचा त्या सांगायची. 

      येकदा आसाच आमच्या पेठ्यात येक लगीन व्हता. मी आपला आजीच्या मागं-म्होरंच लुडबूड करीत होतो. नव-येच्या चीलत्याना द्येवाक घ्येतला आन् पानवठ्याकं निघाला. त्येंच्या डोक्यावं द्वान प्वोरांनी गुलाबी श्याल धरली व्हती. तव्हा म्या आजीला यिचारला....

"आज्ये वर ऊन नाय मंग त्येंच्यावर कह्याला कपड्येची सावली धरल्येय गं...?"

तव्हा आजी म्हंगाली...

'आरं बा.... आज त्येंचा मान हाये...म्हनून त्येंच्या डोक्यावं कापाड धरून त्येंची वाजत गाजत निरवनूक काढीत्यात. त्येंन्ली नयी कापडा घालीत्यात. त्याला *चांदावा धरला* आसा म्हंत्यात'.

तव्हा म्या मह्या आजीला यिचारला...

'आजे तुह्या लगनातयं आसाच चांदावा धरला व्हता का गं....?'

आजी म्हंगाली, 

'बाबा तव्हा कह्याचा चांदावा न् बिंदावा...टिचभर कापाड मिळायची भरांता आसायची. मव्हा लगीनयं मला आठवत नाय. मी तव्हा लय बारीक व्हती'.

गावाला आय-बापा परीस आज्या-नाताचा नाताच जादा रह्येताय. तसाच मव्हा व्हता. 

मह्वा आजा लवकरच वारला व्हता. म्हनून आजीला कंधीच देवकाचा मान मिळाला नव्हता. मी मह्या आजीला सारखा म्हनायचो का , 

'आज्ये मह्या लगानात मी तुलाच देवाक आनाया लावून तुह्या डोक्येवं चांदावा धरायचा मान देनार हाये'

आजी मह्या बोलीला हासायची...

पन मी सायी-सातयीला आसतानाच मह्या आजीच्या आंगावरून वारा ग्येला आन् ती जी आथरूनाला खिळली ती परत उठलीच नाय. तव्हा पका पावसाचा धोदाना लागला व्हता. आजीला पुराया खासं पोहोत नियाला बी पाऊस उघडत नव्हता. मंग तव्हा मह्या मामाना ड्वोका लावला आन् खाटल्येच्या वर ताडपत्री धरून कसाबसा मह्या आजीला न्येला. 

चौघांनी ताडपत्री धरल्येली बघून आजीवं जनू का चांदावाच धरलाय आसा मला वाटू लागला. मला पका भरून आला. म्या मह्यावाली टोपी त्वोंडात खुपासली आन् मह्या आयच्या पदरा मागं पका रडलो. आजीला शेवटच्या घडीला चांदायात जायाला मिळाला व्हता. 

"आज जवळजवळ तीस-येक वरसांनी आमच्या आज्या-नाताची चांदायाची ही गोठ मी तुम्हांली सांगुशी वाटली"

                                  

                               - संतोष अनुसया द. मुठे.

" गावचा घर "

                 🏠 गावचा घर 🏠

      काल आसाच फ्यांड्री पिच्चेर बघितला आन् राती निजताना मला मप्ल्या गावच्या घराचा चितार आपसूकच डोळ्यां देखत उभा राह्यला...ती श्येनाना सारयेल भुई, राखाना लिप्येल भित्ती, आंगनातला भोसाचा मांडव....ह्या संम्दा सायसंगीन दिसत व्हंता...

      घाटाडी वरून नै तं...साबार टोका वरून नै तं...मांडयेच्या शिवावरून ख्यातवाडी गावाकं ह्येरला का गावाच्या खालच्या आंगाला पाच खनाचा द्वोन पाखी घर दिसंल...क्वोनालायं यिचारला का बाबा त्या तम्का घर क्वोनाचा....रंssss ?.... तं क्वोनीयं बी सांगल का त्या दगड्या मुठ्याचा घरयें....

       गावात शिरलो का मुठ्येंच्या पेठ्यात शिरतानाच येक भली मोठी पोहोळी लागत्येय...त्या पोहोळीला ख्येटूनच ववा - दिड ववा वर येक पवळी ये...त्येच्या वरच मह्यावाला घराचा आंगाण....आंगाण म्हंन्जे ह्या आसा भलाच्या - भला...ती येक म्हंनये.... "डांगान जसा का सोन्याचा आंगान".... मला सारखा वाटायचा का ही म्हन आमच्या आंगनावरून तं नाय पडयेल ना...?....आंगान येवढा म्वोठा का...चार मेढीत कंधीच मांडव झाला नैय...बरूबर आठ म्येढी लागायेच्या...भ्वोसाची पाच-सहा वझी आन् पंध्रा - यिस फ्वोकाट्या...ह्या संम्दा मह्या बा ना जमा करूनच ठिय्येल आसायचा...घराच्या पायेच्या वर तोडीच्या दगडांचा जोता ये...दाराच्या कवाडान्ली भल्या म्वोठाल्या बिजाग-या लायेल हायात...भित्ती राखाना सारयेल दिसतील...दाराच्या दोन्ही आंगाला तिरकोनी आकाराच्या द्वान बारखाल्या खिडक्या दिसतील...घराचं म्होरल्या पाख्याला आलेलं वासं दिसाया नकू म्हनून म्होरं नक्षी क-येल लाकडाच्या फळीचा पान लायेल हाये...मांडवावं भिनूगाचा मुगान ठियेल दिसाताय....

         घरात घुस्ला का वस्रीवंच उजया हाताला येक ऊखाळ हाये...त्येच्याच बाजूला द्वान जात्येच्या तळ्या ऊभ्या करून ठिवल्यात...कोपऱ्यात मुसाळयं बी हाये...तिढंच बाजूला कांडाणाचा वैचान आन् क्वोंडा पडलाय...सुरडाची शिराय आन् म्वोळाचा कुच्चा मुसळाच्याच बाजूला ठियेलयं... दाराच्या चौकटीच्या वरच्या कपाळ्यावं १९५९ ह्या घर बांधल्याचा वरीस क्वोरलाय...हिरडीच्या लाकडापसून बनयेल घराच्या तुळया आजूनयं बी शाबूत हायात...आंब्येच्या फळ्येंनी क्येलेली माळ्येची पाटयं चुलीच्या धुराना पार काळी व्हवून ग्येलेयं...पाटयंला कुढं-कुढं भेरूडयं बी लागलाय...माळ्येवं येंघाया ऊखळा जवळच येळाची शिडी लावून ठिवल्येय...माळ्येवं आघोटी भ-येल प्येंढायं आजून शिलक हाये...एका कोपऱ्यात मासं धरायच्या येहंडीचा गडा स्वोडून ठिवलाय...वापरात नस्येल बराच सामान माळ्येवं टाकलाय म्हनून वर पका आइचान झालाय...माळ्येवं उज्येड पडावा म्हनून द्वान कौला बाजूला सारून ठिवल्यात...पुढच्या पाख्याला पाभारीचा चाडा आन् नळ्या बांधून ठिवल्यात...घराची घरभरनी क्येली व्हती तव्हा लाल कपड्यात बांध्येल ना-योळ आजूनयं तसाच आड्याला बांधून ठिवलाय...मह्या लग्नाची काकाण-बाशिंगाय बी तिढंच बाजूला बांध्येल हायात..

        वस्रीवरून आत चुलीकं जाताना आजून येक चौकट लागत्येय...तिला बिजांग-या लायेल नाहीत....ती कुसू बनयेल हाये...त्या कवाडांच्या मागं येक पहार, येक फरशी कु-हाड, येक हाडबा आन् योक दांडा हाये...ही संम्दी हात्यारा हाताखाली आन् नदरंत आसायी म्हनून दाराच्याच आंगाला ठिवल्यात...डाया हाताला घडूशी ठियेल हाये...तिच्येवं द्वान-द्वान तांब्या- पितळ्येच्या हांड्येंच्या उतरंडी लागल्यात...भांडी ठिवाया येक फळी ठ्वोकलेयं....तिच्येवं काश्येची ताटा, तांब्ये, गल्लासा, बारखाल्या ताटल्या, चाटू, सांडशी...आशी बासना बयादवार लावून ठिवल्यात...घडूशीच्या खाली भली म्वोठी काठवठ भितीला उभी करून ठियेल हाये...ती गावातल्याच किसन्या सुताराना बनून दिलेय...घडवशीच्या डाया हातालाच योक उपारन्याना त्वांड बांध्येल रांजोन हाये...त्येच्यात पलीटल्या सालचा ल्वान्चाये...मधारल्या भितीला आतल्या बाजूना सहा मनाचा याक भला मोठा बलाद हाये...तं येका आंगाला साडे तीन मनाची येक कनग आन् द्वान बारखाल्या क्वोथळ्या हायात. द्वान तुळयेंच्या मधूमध येक द्वारखांड बांधलाय...त्येची वळंबन करून तिच्येवं आथ्रुना - पांघ्रुना ठियेल हायात...उजया कोपऱ्यात आऊलाची चुल हाये...भानवशीवं येक गाडगा दिसाताय...त्येच्यात मीठ ठियेल हाये...चुलीच्या धुराना वर निवसा तयार झालाय...याक बांडा मांजार फुकनी उश्याला घेवून चुलीच्या उबाला निजलाय...चुलीच्याच वरल्या आंगाला येक खुट्टीयं त्याला कंदील लटकावलाय....वातीच्या क्वोजेळीना त्येची काच पार काळी व्हवून गेल्येय...शिक्येवं दुधाचा ट्वोप ठिवलाय तं तुळयंला येक गांजवाभर कांदं गांजयात शिकाळून ठिवलंत.

    सैपाक घरातूनच मागील्या बाजूला दार पाडून येक पढयं कहाडल्येय...तिच्यात आंघूळी - पांघूळीसाठी मोरी बहांदल्येय...तिढंच द्वोन बैल बांधाया जागा क्येल्येय...बैलांच्या गव्हानीत कडबा टाकून ठियेल हाये...बैलांचा श्यान-ग्वोमतार काढाया येक खराटा आन् शिप्तारयं बी तिढंच मागील्या बाजूला ठिवलाय...औताची सरजामा जसा जुप, जू, आसूड, पास, फाळ, बट तुट्येल सुतकी, यिळं, क्वोयतं आसा काय बाह्य सामान तिढंच ठियेल हाये...

   घराच्या मागं याक वाडगा हाये...वाडग्याचा कुपान धायटीच्या झिट्येंनी घातलाय...योक दुभांगळ्या खाकोर वाडग्यात उभा क्येलाय...त्येच्येवं द्वोडक्याचा आन् घ्येवड्याचा येल ग्येलाय...मागच्या पढयंवं डांगराचा येल ग्येला व्हता...पन उन्हाना पार वाळून ग्येलाय...न्हानीचा पानी जिढं बह्येर पडाताय तिढं येक कोरपाडीचा झाड लायेल हाये...

ह्या संम्दा आजयं मला सायसंगीन दिसाताय...जनू का म्या दुर्गूनी [दुर्बिण] लावल्येय आन् तिच्यातून मला मह्यावाला घर दिसत सुटलाय आसाच वाटाताय...

                  - संतोष अनुसया द. मुठे.

" मोह "

                         " मोह"

 

     सकाळू-सकाळू रामा-धर्माच्या पहारी कावळ्येंच्या कलकलाटाना गिरजीची झ्वापच उडाली. कावळ्येंच्या कोकन्याना, घुबडाच्या घुगन्याना, आन् कोल्ह्या-कुत्र्येंच्या रात्ती-आपराती इवाळन्याना गिरजीचा जीव घाबरा-घुबरा व्हयाचा. दरावज्याचा कवाड उघडून गिरजी बाह्रये आली आन् घरा म्होरल्या मोहाच्या झाडावं बश्येल कावळ्येंली तिना हाकलला. तसं संम्दे कावळे उडून मोहाच्या बनाकं गेलं. त्या कावळ्यांकं ह्येरता-ह्येरता तिची नदार एका दगडी चि-यावं बश्येल एकांट्या कावळ्यावं थिरावली....जणूका त्यो कावळा तिला मागं घड्येल घटनाची आठवन करून दियाच आला व्हता का काय आसा तिला वाटाया लागला...

         बांबळेवाडीपसून येका उडीच्या अंतरावं असलेल्या मोहाच्या बनात भाग्या आन् गिरजी गुण्या-गोविंदाना नांदत व्हती. कुणाच्या आध्यात ना मध्यात नसल्याने त्येंच्या संवसाराचा गाडा नीटन्येटका चालू व्हता. दाट बनावानी चहुकून  येढ्येल मव्हांच्या झाडात भाग्येची पडाळ एखाद्या चिरेबंदी वाड्यावानी दिसायची. मव्हाची फुला लागायच्या हंगामात तं फुलांच्या घमकाराना वातावरण पार भुलून जायाचा. संम्द्या नह्रायेत भाग्याचा बन सोडून कुढयं बी एवढी मव्हाची झाडा नव्हती. ह्यो बन भाग्याच्या तीन पिढ्या अगूदर पासून व्हता. मव्हाला झाडाला कल्पवृक्ष मानना-या भाग्याच्या खानदानीन बनात एक मोहदेवाच्या नावाना चिरा उभा क्येला व्हता. रोज न चुकता त्याला मोहाची फुला / मोहाची शिपभर दारू / मोहट्या ( मोहाच्या बिया) पसून काढयेल त्येलाचा दिवा लावला जायाचा. ईतभर शेतीचा आरा आसलेल्या भाग्याचा गुदारा या बनावंच चालायचा. माहू - शिमग्याचा महीना आला का, भाग्येची धावपळ सुरु व्हयेची....भाग्या, गिरजी, पाचयीत शिकनारा त्येचा ल्योक धोंड्या आणि सातयीत शिकनारी रुपा संम्दीजना कामाला झटायची. झाडांन्ली यियेल फुला खाली पाचोळ्यात पडली तं सापडत नसत... म्हनून भाग्या मव्हाच्या झाडाखालची जागा झाडून झटकून काढी...तिढं श्यानकाला घालून भुई बयादवार सारवून सूरवून काढी...मोव्हाची फुला ही दिवसा झाडावरून पडत नसत....ती पहाटी-पहाटी पडत. म्हनून मंग रातभर राखाण कराया लागायचा. गावात्ली बेंडगूळा आन् प्येताड कंपनी फुला चोराया यियेची...भाग्या रातभर खंड्या कुत्र्याला घेऊन बनाचा राखान करीे आन् सकाळूच संम्दीजना मिळून झाडाखाली पडयेला संम्दी फुला येचून अंगणात घोंगडीवं सुकयीत....फुलांचा मौसम सुरू झाला का, तळीरामांचा ल्वोंढा बनाकं निघायचा.. भाग्या एका लिमिट मंधीच हातभट्टीची मोहाची दारू काढी... ग्येलंसालच्या जुन्या फुलांचा उपेग दारू काढाया करी. कारन ज्येवढी सुक्येल आन् जुनी फुला तेवढी दारू जास्त आन् चवदार बनं... नव्याना सुकयेल फुलांतील उलीशी फुला म्होरल्या सालच्या भट्टीसाठी ठिवून बाकी बाजारात नेऊन येपा-यांन्ली वपी...

       मव्हाची फुला आन् दारू ह्या द्वान गोठी भागाच्या नदरंत आपल्या आदिवासी रितीभातीचा भागयं बी व्हता. ज्येच्या घरात मव्हाची दारू नसं त्येची श्येताची कामा ख्वोळांबली म्हनून समजा...ह्या भाग्याला ठाव व्हता. इरजूक म्हंन्ली का, दारू-कोंबड्यांचा ज्येवान आसं. सनासुदीला घरी यियेल पाव्हन्या - रावळ्याला जसा चिहा-फराळ देत्यात तसा मव्हाचा पाहूनचार भाग्येच्या घरी व्हयाचा. म्हनून भाग्येच्या आवनीच्या, येटाळनीच्या कामाचा कंधीच ख्वोळंबा होत नसं. पावसाळा तोंडावं आला का, भाग्येची दोन्ही प्वोरा मव्हाच्या ब्या गोळा कराया बनात पळायेची.. तं गिरजी आन् भाग्या मव्हाच्या फुलांचा राप घालून ठ-येल ४-५ गॕलन दारू काढायेची तयारी करीत. घरात दारूची भट्टी व्हती तरी भाग्या दारूच्या येसनाच्या आहारी कंधी गेला नव्हता. मातर आजारपनात, सणासुदीला नै तं मोहदेवाला निवद दावताना त्यो स्वता आन् त्येपल्या प्वोरान्ली योक-योक चमच्या दारू पाजी. घोटभर पिवर दारू  प्येल्येवं रोगरायं बाधत नाय आसा त्याचा म्हंनना व्हता. आन् ह्या खरायं व्हता. त्येंच्या ज्येवनात भुज्येल मव्हाची फुला आन् आंबील रह्याचा आन् संम्दीजना त्या ग्वाड मानून खायेची. प्वोरांन्नी बनातून येचून आन्येल मोहट्या आन् फळा अंगणात घोंगडीवं वाळत घालीत. हिरया फळांच्या साली काढून त्या वाळयीत. पावसाळ्यात गरम पाण्यात त्या वाळयेल साली उमवून त्येची चवदार भाजी बनयीत. तं मोहट्या दगडांनी फोडून आतील शेंगदाण्यावानी ज्यो गर रह्येतोय त्यो काढून ठियीत. आघोट तोंडावं आल्येवं ह्याच बिया तालुक्याच्या बाजारी नेवून अर्ध्या यिकून मीठ-मिरची तं अर्ध्या बियांचा खायाचा त्याल काढीत.

      ह्या साली मोहाला नेमका जरा कमीच  बार आला व्हता. भाग्याचा ड्वोका सालभराच्या पोटपाण्याची चिंता करू- करू पार आऊट व्हयेची येळ आली व्हती . त्येच्यातच राजूरपेठंतील एका वान्येच्या प्वोराच्या वरातीकरता चार बॕरल दारूची आडर भाग्याला मिळाली व्हती. गेल्यासालची आन् यंदाची फुला मिळूनयं बी चार बॕरल भर दारू गळनार नाय याचा भाग्याला अंदाज व्हता. तसाच बाजारहाटाला आन् शिलकीला फुला ठिवना बी व्हताच. काय करावा त्या भाग्याला सुचच ना....त्येच्या डोक्याचा पार गोयंदा झाला व्हता. पन हातची आडर जाता कामा नाय आसायं बी त्याचा येक मन सांगत व्हता. जव्हापसून बांबळेवाचा गज्या बांबळा आणि किसन पाटलाने भाग्याला दारु वाढवायची आसल तं तिच्यात नवसागर आन् धोत-येच्या बियेंची भेसळ कर आसा फुकाटचा सल्ला दिला व्हता तव्हापसून त्याच्या डोस्क्यात भेसळीचाच भुंगा घुमत होता. त्याना आपला हा यिचार गिरजीलायं बोलून दाखावला व्हता.. पण तिला ह्या काय पटला नव्हता. भाग्येची पिव्वर मव्हाची दारु त्येंच्या खानदानाची शान म्हणून वळखली जायेची. आन् आसा काहीबाही क्येला तं मोहदेव कोपाय-बिपायचा आसा भ्यावयं बी तिना बोलून दावला व्हता.भाग्याना हो-हो करून येळ मारून नेली...

     वान्येच्या प्वोराचा लगीन येका हप्त्यावं येवून ठ्येपला व्हता. इकं भाग्याना भट्टीचा राप लावला व्हता. रापातून कशीबशी दोन-सव्वाद्वान बॕरलच दारू गळली व्हती. तेवढीच देऊन येतो असा सांगून भाग्या राजूराच्या बाजाराच्या दिशी वाण्याच्या घरी जाया निघाल्ता. वाटतंच साकिरवाडीला त्येच्या मावसबहीनीच्या पडाळावं त्यो न्येहरीला ग्येला. तिढं त्याना गिरजीची नदार चुकयीत आन्येल द्वान रिकामी बॕराल,नवसागर, धोत-याच्या बीयेंची भुकटी काढली आन् त्या द्वान बॕरल भर्येल दारूत मिसाळली. आत्ता  द्वान बॕरलची चार बॕरल झाली व्हती. ती चार बॕराल घेऊन त्यो राजूराकं निघाला. दारू वान्येच्या हावाली करून त्याना पैसं घ्येतलं, बाजारहाट क्येला आन् भाग्या घराला आला. पन आज भाग्याचा कह्यातच मन लागत नव्हता. त्येच्या मनात कह्येचीतरी चलबिचेल चाल्ली व्हती. लग्नात जे व्हाया नकू व्हता न्येमका त्याच झाला. राती वरात नाचवाताना व-हाड्येंन्नी भेसळीची पकी दारू ढोसली आन् संम्द्यांन्ली ढाळ-वांत्यां व्हया लागल्या. हा-हा म्हनता बातमी पोलिस ठेस्नापोहोत ग्येली आन् सकाळूच पोलिस भाग्येच्या पडाळीवं धडाकले. भाग्याला काय घडला आसल त्या लगेचच उमाजला...म्हनून गप गुमाना काहीही न आळोख्ये-पिळोख्ये न घ्येता त्येना आपला गुन्हा कबूल क्येला आन् पोलिसांच्या सवाध्यान झाला.. देवाची किरपा म्हना का काय पन नशीब कोनाच्या जीवावं ब्येतला नव्हता. म्हनून फक्त दंड भरून भाग्येची सुटका झाली. पिढ्यान्पिढ्या चालत यियेल परंपरेत भाग्याना ढवळाढवळ क्येली म्हनून मव्हादेवानेच त्याला चाचनूक दावल्येची त्याला जाणिव झाली व्हती. म्हनून इथून पुढं तरी असा उलटापालटा कारभार करायचा नाय आशी मव्हादेवाम्होरं आनच घ्येतली. 'मोहा'तून द्वान पैकं कमवायच्या 'मोहा'पायी त्येच्येवं हा प्ररसंग गुदारला व्हंता.

    मव्हादेवाच्या चि-येवं बसून कावळा वरडत होता. त्येच्या द्वाडावानी वरडण्याना कायतरी द्वाडवानी घडू नये म्हनून गिरजी त्याला हाकलीत व्हती...तं भाग्या आपल्या प्वोरान्ली घेऊन मोहट्यांच्या बिया फोडायचा काम करीत व्हता......

    

                    - संतोष अनुसया दगडू  मुठे.